İstanbul’un İlkleri Ve Enleri

İlk basım 2004 yılındaydı, üçüncü baskıyla geçen yıl Ötüken’den çıktı. 2700 yılı aşkın yazılı ve tahminle 8000 yıllık tarihiyle üç büyük medeniyet ve imparatorluğa başkentlik yapmış istanbul, ilkleri ve enleriyle de okurunun merakına cevap vermekte.

İlk Üniversite
Okudukça birşeyler daha öğrenmenin heyecanıyla satırlarda kaybolduğumu hissettim. İstanbul’daki ilk üniversite,  27 Mart 425 tarihinde Bizans İmparatoru  II.Theodosius tarafından “Auditorium” adıyla açılmış. Okulda 31 profesör görev almış.

İlk Kuşatma
İstanbul Osmanlılar tarafından fethedilinceye kadar 29 defa kuşatılmış. İlk kuşatma ise, M.Ö. 340-339 ‘da Makedonya Kralı II. Philip tarafından yapılmış. Müslümanların ilk kuşatması ise, Hz. Osman (r.a.) zamanında Şam Valisi Muaviye emrindeki Müslüman ordu tarafından miladi 665 tarihinde gerçekleşmiş.

İlk Sur Dışı Namazgâh
İstanbul’un kuşatıldığı günler, Fatih Sultan Mehmed, Otağ-ı Humâyun’unu Okmeydanı’nda kurmuş olduğu bu yeri, Okçular Tekkesi olarak vakfetmiş. Burada da bir namazgâh kurdurmuş. Bu namazgâh, Fatih’in gemileri Haliç’e indirdiği vakit, şükür secdesine kapandığı namazgâh olduğundan önemi büyük lâkin bu yer, 1990 başlarında halı saha yapılmak için belediye tarafından yıktırılmış.

Bilinen ilk Hapishane
İstanbul’da bilinen ilk hapishane, Ayvansaray semtinde yer alan Anemas Zindanı imiş. Zindana adını veren Anemas, Arap asıllıdır. 1107 yılında İmparator Aleksios’a karşı suikast tasarlarken yakalanan Anemas’a, gözlerine mil çekilerek kör edilme cezası verilmiş, buraya hapsedilmiş ancak imparatorun kızının yardımıyla kurtulmuştu. Soylu zindanları olarak bilinen Anemas’ta ayrıca birçok imparator tutuklu kalmış.

Fetih Sonrası Kurulan İlk Osmanlı Semti
Bugün Tarihi Yarımadanın en önemli kavşak merkezlerinden biri olan Saraçhane, Osmanlı istanbul’unda kurulan ilk semt olmasının yanında, Fatih ilçesinin temellerinin atıldığı ilk semt olma özelliğini taşır. Saraçhane, Unkapanı ile Yenikapı arasında, Şehzadebaşı’na uzanan aksta yer almakta.
 
En Çok İsmi Olan Şehir
Evliya Çelebi’ye göre, İstanbul’a Latinler “Makedonya” , Süryaniler “Yankoviçe”, Yahudiler “ Vizendovina”, Frenkler “ Konstantiniye”, İranlılar “Kayser-i Zemin” gibi isimler vermişler. “Byzantion” ise, İstanbul’un tarihini başlatan isimdir. Ermeni kaynaklarda, “ Istanbol” yazmaktadır. Ibn-i Batuta, “Astanbol” olarak bahseder kaynaklarda. Osmanlı Dönemi’nde isimler çoğalmıştır. “Dersaadet, Deraliye, İslambol, Der-i Devlet, Asitane gibi”..

İstanbul’un En Mucid Şeyhi
Üsküdar Özbekler Tekkesi şeyhi olan, Hezarfen Edhem Efendi, doğramacılık, marangozluk, hakkâklık, mühürcülük, aharcılık, mürekkepçilik gibi pek çok işle uğraşmış. Kendisinin bizzat imal ettiği üç beygir gücündeki buhar makinasını sandala monte ederek Üsküdar Balaban İskelesi’nden Paşalimanı İskelesi’ne gidip gelmesi pek meşhurmuş.

Dünyanın En Sağlam Tarihi Camisi
Süleymaniye Camii bir külliye içinde değerlendirilerek inşaa edilmiş, İstanbul’un en önemli eserlerindendir. Süleymaniye Camii mekânında matematiksel bir çözümle karşılaşılmaktadır. Kubbeyi taşıyan ve “Taks-i Kisra’ya” benzetilerek kendilerine “Kudret Kemeri” adı takılmış ört büyük askı kemeri altında , kıble aksında yarım kubbelerle birleşen güçlü bir bütünlükle karşılaşılmaktadır. İstanbul depremlerine karşı Mimar Sinan tarafından hazırlıklı olarak inşaa edilmiştir.

İstanbul’un En Büyük Deniz Feneri
Türkiye’nin uluslar arası standartlardaki en büyük deniz feneri Şile’de bulunmaktadır. Sultan Abdulmecid’in saltanat yıllarında , karadeniz sahillerinde seyreden gemilere rota feneri olarak “ Fenerler İdaresi” tarafından 1858-1859’da yaptırılmıştır. Deniz seviyesinden 60 m yüksekliğe yapılmış, 19 m yüksekliğindedir. Fenerin ışığı her türlü hava koşullarına karşın 20 mil uzağa kadar ulaşabilmektedir.

Deniz Feneri, Şile
İstanbul’daki sayısız “ilk ve en” leri yazıya aktaramasam da  bir kaçını paylaşmış oldum. İlgilenenler ve merak edenler Süleyman Faruk Göncüoğlu’nun bu kitabını okuyabilirler.