Avrupalıların İkinci Mimar Sinan Dedikleri Mimar Kemalettin Ve Eserleri

Araştırma-İnceleme 2 Eylül 2016 13:47

Avrupalıların İkinci Mimar Sinan Dedikleri Mimar Kemalettin Ve Eserleri

Taşa, gönülden bir şey koymazsan, heykel olmaz, yapıya tarihin içinden bakmazsan, eser olmaz" diyen Mimar Kemalettin Bey, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında gelişip, Cumhuriyet’in ilk 10 yılında da varlığını sürdüren 1.Ulusal Mimarlık akımının en önemli uygulayıcılarındandır.

Kemalettin Bey, İstanbul’da doğdu ve İbrahim Ağa Mektebi’nde ilk eğitimine başladı. Babasının görevi dolayısıyla 1880 yılında Girit’e gitti ve orada orta öğrenimine başlayarak ertesi yıl ailesiyle birlikte İstanbul’a dönünce Şehzadebaşı’nda yeni açılmış olan Şemsü’l Maarif’te okudu. Numune-i Terakki’de lise öğrenimi gören Kemalettin, burada matematik hocası Mehmet Nadir Bey’den etkilenerek mühendis olmaya karar verdi.1887’de girdiği Hendese-i Mülkiyye Mektebi’ne (mühendis mektebi) ikinci sınıftan başladı ve 1891 yılında buradan mezun oldu. Burada mimari tasarım derslerini Alman Prof. Jachmund vermekteydi. Osmanlı mimarlığını incelemek için Alman hükümetince İstanbul’a gönderilmiş olan Jachmund, Kemalettin Bey’in öğrenci olduğu yıllarda Sirkeci Garı’nın (1889-90) tasarımıyla görevlendirilmişti. Kemalettin Bey’in bu yapıyı yakından tanıdığı, biçimlemesinden etkilendiği hatta yıllar sonra tasarladığı Evkaf-ı Hümayun Nezareti ve Edirne Garı gibi yapıların, bu etkiyi kanıtlayacak derecede Sirkeci Garı’ndan izler taşıdığı görülmektedir. Öğrenimi sırasında 21 Mayıs 1888 tarihinde sanayi madalyası alan Kemalettin Bey, Jachmund’un derslerine özel bir önem verdi ve mezuniyetinden sonra bu hocaya asistan olarak atandı. 1891-1905 yıllarındaki asistanlığında Budapeşte ve Viyana’ya gitti ve özel bir büro açarak İstanbul’da ilk yapılarını tasarlamaya başlamıştır. Bunlar Rumeli Hisarı’nın tepelerinde, eski Berlin büyükelçisi Galip Bey için gerçekleştirdiği iki köşk olmuş ardından da Nişantaşı’nda bugün yıkılmış olan Halil Paşa ve İsmail Paşa konakları, Ortaköy’de koru içindeki Sultan Reşat Köşkü’nü tasarlamıştır.

1889 Nisanında İstanbul’a dönünce Hendese-i Mülkiye’de göreve başladı ve şehremaneti meclis reisi Halil Bey’in kızı Behiye Hanım ile evlendi.1901’de Harbiye Nezareti’nde Ebniye-i Askeriyye mimarlığına tayin edildi. Hendese-i Mülkiye’de dersler verdi. Sanayi-i Nefise Mektebi’nde ise nazariyat-ı mimariye okuttu. Bu derslerinde milli mimari hakkındaki düşüncelerini öğrencilerine aktararak onların yetişmesini sağladı. Ahmet Cevdet Paşa ve Gazi Osman Paşa Türbeleri’nde görüldüğü gibi, Klasik Dönem Osmanlı mimarlığından esinlenmiş yapı öğelerinin yüzey düzenlemelerinde kullanılışı biçiminde yansımıştır. Kemalettin Bey’in 2. Meşrutiyet döneminden önce tasarladığı en son ahşap eseri, Ahmet Ratip Paşa için Çamlıca’da gerçekleştirdiği büyük konak olmuştur. Ahmet Ratip Paşa konağı (Çamlıca Kız Lisesi) özellikle büyüklüğü ve görkemli merdiven holüyle dikkat çekmektedir. O yıllarda Batı’da ve İstanbul’da moda olan Art Nouveau akımından izler taşımaktadır.

Ankara Palas Konukevi

Kemalettin Bey’in tüm yaşamı içinde 1910 - 1911 yıllarında yapıtlarının çok önemli bir bölümünü tasarladığı anlaşılmaktadır. Bunlar arasında Vakıfların yaptırmayı düşündüğü 7 büyük iş hanı, Bebek (1913) Bostancı Kuloğlu (1913) ve Bakırköy Kartaltepe (1923-24) Camileri ile Bostancı İbrahim Paşa (Bostancı ilkokulu 1913) Ayazma (Ayazma ilkokulu 1917) ve Eyüp Reşadiye (Ebussud Ortaokulu 1911) Mektep-i ibtidaileri bulunmaktadır. Vakıf hanlarından 5’i İstabul’da (Eminönü, Sultanhamam, Beyoğlu, Bahçekapı, Şehzadebaşı) ikisi de Ankara’da (1.Vakıf Hanı, Anafartalar caddesinde; 2.Vakıf Hanı, Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü 1928) uygulanmıştır. 1914’te Evkaf Nezareti’ndeki görevine ek olarak İstanbul Şehremaneti Heyet-i Fenniye müşavirliğine (Belediye Fen Kurulu danışmanlığı) atanan Kemalettin Bey’in bu yeni görevinde, Şehremaneti Heyet-i Fenniye müdürü olan Vedat Bey ile birlikte kenti ilgilendiren çalışmalar yaptığı anlaşılmaktadır. Kemalettin Bey, İstanbul’un işgali sırasında (1919) nezaretteki işine son verilince çalışmalarını yalnız Şehremaneti’nde ve özel bürosunda sürdürmüştür.1918 yılı Fatih yangınında evlerini kaybeden dar gelirli aileler için tasarladığı, Laleli’deki Harikzedegan Apartmanları (Tayyare Apartmanları, 1919-22) önemli projelerinden biri olmuştur. Bu yapı grubu Türkiye’deki çok katlı sosyal konut uygulamalarının ilki olmasının yanı sıra, donatılı beton iskeletle gerçekleştirilmiş ilk yapılar olmasıyla da önem taşımaktadır.

Sultan Reşad Türbesi

Ankara’da bir çok esere imza atan Kemalettin Bey, 13 Temmuz 1927 tarihinde Ankara Palas’ın şantiyesinde yer alan evinde geçirdiği beyin kanaması sonucu vefat etti. Cenazesi 16 Temmuz’da İstanbul’a getirilerek Üsküdar Karacaahmet Mezarlığı’nda Nuh kuyusu yakınlarına gömüldü. Mezarının yapımı uzun yıllar hizmet ettiği Vakıflar tarafından ihmal edilmiş yol açımı sırasında bir ara mezarının kaybolduğu zannedilmiş fakat daha sonra Fazıl Aynaoğlu tarafından Beyazıt Cami haziresine taşındığı anlaşılmıştır. Halen burada kabri yer almaktadır.

Mimar Kemalettin Bey çok sayıda proje üretmiştir. Bunlardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz.

Rumeli Hisarı sırtında eski Berlin sefiri Galip Bey için iki köşk(1985’ten önce)
Nişantaşı’ndaki İsmail Paşa Konağı ve Halil Paşa Konağı
Çamlıca’da Hicaz valisi Ahmet Ratip Paşa Konağı
Ortaköy Korusu’nda Sultan Reşat Köşkü
Haydarpaşa’da Muhacirin Misafirhanesi
Fatih’te Ahmet Cevdet Paşa Türbesi(1901)
Gazi Osman Paşa Türbesi (1901-1902)
Filibe’de Gar binası (1908)
Yeşilköy’de Mecidiye Cami (1909)
Fatih-Çarşamba’da Fethiye Medresesi (1909-19)
Beyoğlu’nda Kamer Hatun Cami (1911)
Selanik’te Gar Binası (1911 sonrası Balkan Savaşı nedeniyle temel seviyesinde kalmıştır)
Ali Rıza Paşa Türbesi ve Hüsnü Paşa Türbesi
İstanbul-Alemdar’da Vaki Paşa Medresesi(1911 sonrası)
İstanbul Şehzadebaşı Talebe Yurdu
Edirne’de İttihat ve Terakki Kulübü Binası (Halkevi)
Sıra çarşılar, Uşak Meslek Yüksek Okulu, Bandırma Hükümet Konağı
Aydın Evkaf Müdürlüğü
Eyüp’te Sultan Mehmet Reşat Türbesi (1911-12)
Reşadiye Mektebi(1911)
İstanbul’da 1. 2. 3. 4. Ve 5. Vakıf Hanları (1911-26)
İstanbul’da Vakıf Gureba Hastanesi(1911 sonrası)
Bostancı’da Kuloğlu Camii (1911-13)
Bebek Camii (1913)
(1913-24)
Mahmut Şevket Paşa Türbesi (1913)
Edirne’de Karaağaç Gar Binası (1913-14)
Bostancı’da İbrahim Paşa Mekteb-i İbtidaisi (1913)
Göztepe Mekteb-i İbtidaisi(1915-24)
Medine’de Darul Ulum (1915)
İstanbul Yavuz Selim’de Medresetü’l-mütehassısin (1915-17)
Laleli’de Harikzedegah Apartmanları (1919-22)
Ankara’da Ankara Palas ve 7 adet vakıf evi (1927)
Ankara Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü(1927-28)
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü(1927-30)
Ankara’da 1. Ve 2. Vakıf Hanları(1926-30)
Ankara Yenişehir’de Mektep (Ağustos 1925’ten sonra)
Ankara’da Mimar Kemalettin Okulu (Ağustos 1925’ten sonra)
Belvü Palas (Ağustos 1925’ten sonra)
Amerikan Sefareti (Ağustos 1925’ten sonra)